Zaburzenia depresyjne, to grupa chorób charakteryzujących się nadmiernym lub długoterminowym obniżeniem nastroju, utratą zainteresowania zajęciami sprawiającymi wcześniej przyjemność, przygnębieniem, ale i niską samooceną, poczuciem winy, zaburzeniami rytmu dobowego czy spadkiem łaknienia i energii do życia.

Objawy te mogą w dużym stopniu wpłynąć na funkcjonowanie psychospołeczne oraz na jakość życia człowieka, dlatego ważna jest wczesna interwencja.

Leczenie depresji zależy od jej rodzaju oraz nasilenia i wymaga odpowiednio postawionej diagnozy.

Zaburzenia lękowe to grupa zaburzeń psychicznych, charakteryzujących się występowaniem dużego poczucia lęku lub strachu przed przyszłymi lub bieżącymi wydarzeniami (w pracy, szkole, domu). Uczucia te mogą wywołać objawy fizyczne w postaci przyspieszonego bicia serca, drżenia rąk, duszności. Zaburzeniom lękowym często towarzyszy depresja, zaburzenia osobowości czy uzależnienie.

Do najskuteczniejszych form leczenia zaburzeń lękowych należy psychoterapia poznawczo-behawioralna oraz psychoedukacja. W uzasadnionych przypadkach stosuje się również farmakoterapię.

Do najczęściej występujących zaburzeń snu zaliczamy: bezsenność, narkolepsję, sennowłóctwo (somnambulizm), lęki nocne i koszmary senne.

Możemy je podzielić na trzy kategorie:

• • dyssomnie – charakteryzują się nieprawidłową ilością, jakością snu oraz czasem jego trwania,
  • parasomnie – tj. niepożądane zjawiska okresowo występujące podczas snu oraz,
  • zaburzenia snu wtórne – pojawiające się u osób, u których występują schorzenia psychiczne i somatyczne.

W zależności od rodzaju zaburzenia, w leczeniu stosuje się m.in. farmakoterapię oraz terapię behawioralną.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne inaczej zwane są także nerwicą natręctw, nerwicą/zespołem anankastycznym, a z ang. obsessive-compulsive disorder – OCD. To zaburzenie, które charakteryzuje się występowaniem nawracających, natrętnych myśli (obsesje) i/lub czynności (kompulsje), którym trudno się oprzeć, ponieważ próba powstrzymania się od nich wiąże się z narastającym lękiem, niepokojem, napięciem. Objawy te są bardzo uciążliwe, utrudniają codzienne życie i powodują duże cierpienie u pacjenta.

Proces leczenia jest długotrwały i wymagający, ale niezbędny do normalnego funkcjonowania pacjenta. W leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wykorzystuje się zarówno farmakologię, jak i psychoterapię oraz techniki wspomagające.

Zaburzenia psychotyczne /  psychozy – są to zaburzenia sfery psychicznej w których występuje wyraźne zaburzenie poczucia rzeczywistości, tzn. wyraźne ograniczenie lub niezdolność do realistycznej oceny rzeczywistości. Typowymi objawami są urojenia, halucynacje, objawy katatoniczne , dezorganizacja myślenia i zachowania, wahania nastroju, zaburzenia przytomności, deficyty funkcji poznawczych.

Do tej grupy zaburzeń zaliczana jest schizofrenia, zaburzenie schizoafektywne, ostre i wielopostaciowe zaburzenia psychotyczne, utrwalone zaburzenia urojeniowe, psychozy alkoholowe oraz pointoksykacyjne i inne. Objawy psychozy pojawiają się w przebiegu zaburzeń świadomości, mogą również występować w przebiegu zaburzeń depresyjnych i choroby afektywnej dwubiegunowej (epizod z objawami psychotycznymi)

Schizofrenia – psychoza o największej częstości występowania, z dominującymi objawami pozytywnymi – urojeniami i halucynacjami, najczęściej słuchowymi (pacjent słyszy głosy), dezorganizacją zachowania, może przybierać również postać katatoni bądź może przebiegać z dominującymi objawami negatywnymi – wycofanie społeczne, zobojętnienie, zubożenie myślenia i mowy, spłycenie odpowiedzi emocjonalnej.

Skłonność do zachorowania na schizofrenię jest uwarunkowana genetycznie. Duży wpływ mają również czynniki epigenetyczne, czyli wpływające na ujawnienie się efektu posiadanych genów. Wzrost podatności wynika z niesprzyjających warunków podczas ciąży, infekcji matki w czasie ciąży lub komplikacji podczas porodu, które doprowadziły do nieprawidłowego rozwoju mózgu na wczesnym etapie lub niedotlenienia mózgu. Traumy wieku dziecięcego, np. związane z dorastaniem w rodzinie dysfunkcyjnej, zażywanie środków psychoaktywnych również mogą potencjalnie wyzwolić początek choroby.

Przy obecności skłonności zaburzenia psychotyczne o różnym charakterze mogą być wywołane przez rozmaite czynniki: traumatyczne wydarzenia, choroby somatyczne, alkohol i substancje psychoaktywne, doświadczenie przemocy i prześladowania ze strony innych osób. Pomimo podatności genetycznej, choroba nie zawsze się ujawni, gdyż jej rozwój zależy od wielu wskazanych czynników.

Leczenie psychoz polega na stosowaniu leków przeciwpsychotycznych. Duże znaczenie ma również psychoedukacja rodziny pacjenta.

W przypadku wystąpienia psychoz związanych z używaniem alkoholu lub substancji psychoaktywnych (narkotyki, w tym dopalacze) podstawowe znaczenie ma abstynencja i leczenie uzależnienia / nadużywania.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zwane dawniej psychozą maniakalno-depresyjną czy cyklofrenią, charakteryzują się występowaniem epizodów depresji, mani/hipomanii lub epizodów mieszanych. Pomiędzy nimi występują okresy remisji, czyli całkowitego braku objawów lub utrzymywania się nielicznych objawów o małym nasileniu.

Na przebieg choroby kluczowy wpływ ma wczesne rozpoznanie oraz jak najwcześniejsze wdrożenie i systematyczne stosowanie właściwego leczenia specjalistycznego. Skuteczność terapii jest uzależniona od dobrej współpracy pacjenta z lekarzem oraz konsekwencją w leczeniu.

Celem terapii w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej jest uzyskanie remisji w przebiegu epizodów choroby, dzięki której pacjent powróci do normalnego funkcjonowania oraz zapobieganie kolejnym nawrotom choroby. Leczenie ma charakter długotrwały i obejmuje przede wszystkim farmakoterapię (często lekarstwa towarzyszą pacjentowi przez całe życie w ramach leczenia profilaktycznego), ale też psychoedukację oraz psychoterapię. W zależności od nasilenia epizodów zmienia się sposób, rodzaj i miejsce terapii.

Zaburzenia związane ze stresem są bezpośrednio związane z ekspozycją na działanie stresującego lub traumatycznego wydarzenia lub serii takich wydarzeń albo niekorzystnych doświadczeń. Zaburzenia w tej grupie nie pojawiłyby się bez ekspozycji na oddziaływanie stresora.

Należą do nich:

• zespół stresu pourazowego PTSD
• złożony zespół stresu pourazowego PTSD Complex
• zaburzenie związane z przedłużającą się żałobą
• zaburzenie adaptacyjne
• zaburzenie zahamowanego zaangażowania społecznego

Zespół stresu pourazowego (PTSD) może rozwinąć się w następstwie narażenia na niezwykle zagrażające wydarzenie lub serię wydarzeń. Charakteryzuje się ponownym przeżywaniem traumatycznego wydarzenia w teraźniejszości w formie żywych, natrętnych wspomnień, retrospekcji, koszmarów sennych, towarzyszą temu silne emocje, zwłaszcza strach lub przerażenie, unikaniem myśli i wspomnień, czynności, sytuacji lub osób związanych z wydarzeniem, uporczywym poczuciem zagrożenia. Objawy powodują zaburzenia funkcjonowania osobistego, rodzinnego, zawodowego, społecznego.

Złożony zespół stresu pourazowego (PTSD complex) – jego przyczyną jest narażenie na serię wydarzeń o wyjątkowo zagrażającym charakterze, długotrwałych lub powtarzających się. Pacjenci mają problem z regulowaniem emocji, są przekonani, że są bezwartościowi, pokonani, towarzyszy im poczucie wstydu, winy lub porażki, mają trudności w utrzymaniu związków i odczuwaniu bliskości.

Zaburzenie związane z przedłużającą się żałobą – po śmierci bliskiej osoby występuje uporczywa reakcja żałoby, charakteryzująca się tęsknotą, uporczywą koncentracją na zmarłym, ból emocjonalny – smutek, poczucie winy, gniew, zaprzeczanie, obwiniania, trudność z zaakceptowaniem śmierci, odrętwienie emocjonalne, wycofanie z życia społecznego.

Reakcja ta utrzymuje się przez długi czas, co najmniej ponad 6 miesięcy

Zaburzenia adaptacyjne (przystosowania się) – nieprzystosowawcza reakcja na stresor psychospołeczny, np. rozwód, choroba, niepełnosprawność, konflikt w domu lub pracy, problemy finansowe. Występuje nadmierne zamartwianie się, ciągłe rozmyślanie o stresorze, jego konsekwencjach, brak umiejętności dostosowania się do nowej sytuacji.

W każdych z tych zaburzeń należy rozważyć wsparcie psychologiczne, oddziaływania terapeutyczne i farmakoterapię. Do leczenia PTSD i PTSD-Complex zalecana jest terapia poznawczo – behawioralna zogniskowana na traumie.

Osobowość to całokształt mechanizmów psychologicznych, temperament, inteligencja oraz zdolności adaptacyjne, które wyznaczają pewien stały sposób funkcjonowania.

Zaburzenia osobowości charakteryzują się problemami z tożsamością, poczuciem własnej wartości, kierowaniem sobą oraz trudnościami w tworzeniu i utrzymywaniu bliskich związków i relacji, stałym wzorcem zachowań i doświadczaniem emocji, który różni się znacznie od tego, co jest oczekiwane w danym kręgu kulturowym.

W leczeniu zaburzeń osobowościowych stosuje się przede wszystkim długoterminową psychoterapię. Farmakoterapia nie daje zadowalających rezultatów. Leki mogą pomóc w redukcji impulsywnych zachowań, stabilizacji nastroju.

Zaburzenia odżywiania to bardzo szeroka grupa zaburzeń psychicznych związanych z odżywianiem, objawiających się na wiele sposobów – w zależności od rodzaju choroby. To co łączy tego typu problem, to zaburzone podejście do kwestii jedzenia.

Czasem jest to nadmierna kontrola wagi i dążenie do jej maksymalnej redukcji, czasem kłopoty z kompulsywnym objadaniem się, w innych przypadkach – przesadne zwracanie uwagi na jakość jedzenia, powodujące swego rodzaju obsesję, niepozwalającą normalnie funkcjonować.

Z zaburzeniami odżywiania bardzo często wiąże się także niska samoocena, depresja oraz różnego rodzaju zachowania autodestrukcyjne, np. uzależnienia. Następstwem nieleczonych zaburzeń jest nie tylko pogorszenie stanu psychicznego, fizycznego czy relacji międzyludzkich, ale w skrajnych przypadkach – śmierć. Dlatego tak ważne jest szybkie reagowanie i profesjonalne leczenie, oparte na psychoterapii oraz farmakologii.

Do zaburzeń odżywiania zaliczamy:

• jadłowstręt psychiczny (anoreksję),
• żarłoczność psychiczną (bulimię),
• zaburzenie z napadami objadania się,
• zaburzenie z ograniczaniem/unikaniem przyjmowania pokarmów,
• Pica (łaknienie spaczone),
• zaburzenie przeżuwania i regurgitacji pokarmu,
• nocne objadanie się

Psychogeriatria to dziedzina nauk medycznych (psychiatrii), zajmująca się kompleksową diagnozą oraz leczeniem zaburzeń natury psychicznej, występujących u osób powyżej 65 r.ż.

Do najczęstszych problemów, z jakimi zmagają się osoby w podeszłym wieku, zaliczamy:

• lęk przed śmiercią,
• lęk przed upadkiem
• zaburzenia nastroju/ depresję
• otępienie/ zaburzenia pamięci (m. in. Choroba Alzheimera, choroba ciał Lewy’ego, otępienie czołowo – skroniowe, otępienie naczyniopochodne, otępienie w przebiegu choroby Parkinsona
• objawy psychotyczne

Celem leczenia psychogeriatrycznego jest pomoc seniorom w prawidłowym, codziennym funkcjonowaniu. Najczęściej opiera się ona na psychoterapii, farmakologii oraz wsparciu osób bliskich.

Pamiętajmy, że złe samopoczucie psychiczne osób starszych nigdy nie powinno być bagatelizowane lub traktowane jako typowe dla wieku podeszłego. W wielu przypadkach problem ma znacznie poważniejsze podłoże i należy się nim zająć specjalistycznie.

Objawy somatyczne to dolegliwości, takie jak bóle głowy, dolegliwości gastryczne, bóle mięśni i stawów, dla których nie udaje się zidentyfikować medycznej przyczyny – mimo szukania pomocy u różnych specjalistów. Tego typu dolegliwości, odczuwanie na poziomie ciała, mogą mieć swoje źródło w zaburzeniach psychicznych.

Pacjenci z tego typu zaburzeniami zwykle skarżą się na różne dolegliwości, trafiają do lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej i poradni specjalistycznych, wykonują wiele badań diagnostycznych. Pacjent na podstawie odczuwanych objawów podejrzewa lub jest przekonany o istnieniu u niego poważnej choroby. Mimo szerokiej diagnostyki nie udaje się jednak znaleźć medycznego uzasadnienia dla wspomnianych objawów. 

Diagnozę rozpoczyna się przede wszystkim od wykluczenia choroby somatycznej. Leczenie opiera się na farmakoterapii i psychoterapii. 

Zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną występują u 30 do 50% osób (wskaźniki na podstawie różnych badań). W przypadku osób dorosłych z NI, szacunki te wahają się pomiędzy 16 a 41%.

Tylko odpowiednio postawiona diagnoza pozwala pokierować rodziców/opiekunów dzieci z NI w stronę adekwatnej drogi terapeutycznej. Jej celem jest m.in. redukcja trudnych zachowań osoby niepełnosprawnej intelektualnie oraz wypracowanie umiejętności przystosowawczych.

Najczęściej stosowanymi metodami pomocy są: psychoedukacja, poradnictwo i konsultacje, farmakoterapia (psychiatra) oraz psychoterapia (psychoterapeuta – praca zarówno z chorym, jak i bliskimi).

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, w skrócie ADHD (z ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), należy do zaburzeń neurorozwojowych.

Prezentowane objawy:

• nadmierna ruchliwość
• nadmierna impulsywność
• zaburzenia koncentracji uwagi

Pierwsze symptomy można zauważyć zazwyczaj już przed 5. r.ż. Rozpoznanie u dziecka następuje najczęściej między 6. a 9. r.ż.

Jest to zaburzenie o charakterze przewlekłym, którego objawy pojawiają się w dzieciństwie i utrzymują się w okresie dorosłości. W dorosłości zmienia się obraz kliniczny – zmniejsza się nasilenie objawów nadruchliwości oraz nadmiernej impulsywności, natomiast utrzymują się deficyty związane z koncentracją uwagi i planowaniem.

Najczęstsze objawy ADHD u dzieci to:

• niezwracanie uwagi na szczegóły, beztroskie błędy w pracach szkolnych
• wydaje się, że nie słyszy, co się do niego mówi
• niepowodzenie w postępowaniu według instrukcji, w kończeniu pracy szkolnej, prac domowych
• trudność w organizowaniu pracy, zadań
• unikanie prac wymagających wytrwałego wysiłku umysłowego
• częste gubienie rzeczy, np. przyborów szkolnych – ołówków, długopisów, książek, zabawek
• częste zapominanie
• łatwe odwracanie uwagi przez bodźce zewnętrzne
• wiercenie się, poruszanie stopami, rękami
• gadatliwość
• duża hałaśliwość podczas zabaw, trudność z odpoczynkiem, wyciszeniem
• nieumiejętność czekania w kolejce
• częste przerywanie, przeszkadzanie innym, narzucanie się
• skupianie uwagi na sobie, wyrażanie emocji i myśli bez zastanowienia oraz zwracania uwagi na konsekwencje;

Objawy ADHD u dorosłych:

• trudność z organizacją
• poczucie braku osiągnięć, niespełniania celów
• odkładanie spraw na później i trudności z rozpoczęciem pracy
• rozpoczynanie wielu spraw jednocześnie i trudność z ich dokończeniem
• mówienie wszystkiego co przyjdzie do głowy, bez rozważenia stosowności danej sytuacji
• szukanie silnych wrażeń
• strach przed nudą
• łatwe rozpraszanie się, trudności ze skupieniem uwagi
• kreatywność, inteligencja, intuicja
• trudność z przestrzeganiem zasad i procedur
• brak cierpliwości
• poczucie niepewności
• zmiany nastroju
• pobudzenie
• ciągłe problemy z poczuciem własnej wartości

Aby zdiagnozować ADHD u osoby dorosłej konieczna jest analiza dzieciństwa i wykazanie początku objawów, w zależności od klasyfikacji, przed 7. r.ż. lub 12. r.ż.

U osób dorosłych ADHD może współwystępować z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, depresją, uzależnieniami, zaburzeniami lękowymi, osobowością borderline.

Leczenie powinno być wielokierunkowe i zindywidualizowane. Stosuje się metody farmakologicznie i niefarmakologiczne: techniki poznawczo – behawioralne, socjoterapię, trening zastępowania agresji i inne. W przypadku dzieci oddziaływania terapeutyczne powinny obejmować dziecko, rodzinę i otoczenie dziecka oraz powinny być nakierowane na poszukiwanie i wzmacnianie mocnych stron.

Autyzm / zaburzenie ze spektrum autyzmu zaliczane są do zaburzeń neurorozwojowych.

Charakteryzują się trwałymi deficytami w zakresie zdolności do inicjowania i podtrzymywania wzajemnej interakcji i komunikacji społecznej oraz szeregiem ograniczonych, powtarzających się i nieelastycznych wzorców zachowań, zainteresowań, działań.

Początek zaburzeń ma miejsce w okresie rozwojowym, najczęściej we wczesnym dzieciństwie, ale objawy mogą w pełni ujawnić się później, kiedy wymagania społeczne przekraczają ograniczone możliwości. Do zaburzeń ze spektrum autyzmu (zgodnie z klasyfikacją DSM-V) zaliczane są osoby z towarzyszącą niepełnoprawnością intelektualną lub bez niej, z towarzyszącym upośledzeniem językowym lub bez niego.

Zaburzenia psychiczne współwystępujące w autyzmie:

• zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi
• zaburzenia lękowe
• zaburzenia snu i czuwania
• zaburzenia depresyjne
• zaburzenie obsesyjno – kompulsyjne
• zaburzenie afektywne dwubiegunowej
• psychozy

Kluczowe dla leczenia autyzmu i zaburzeń ze spektrum autyzmu jest leczenie zaburzeń towarzyszących oraz działania terapeutyczne dążące do poprawy jakości życia pacjenta.

Problemy psychiczne w trakcie ciąży i po porodzie to temat, o którym wciąż mówi się zdawkowo, choć według statystyk może dotyczyć nawet kilkunastu procent kobiet. Trudności związane z przygotowaniem się i wejściem w nową życiową rolę bywają dla matek przytłaczające.

Okres oczekiwania na potomstwo może nieść za sobą lęk, smutek, niepokój związany z troską o dziecko, ale i niepewność związaną z nową rzeczywistością. Również w czasie połogu, psychika kobiety jest narażona na wiele stresogennych czynników, dlatego utrzymujący się zły nastrój, wyczerpanie psychiczne czy inne, niepokojące objawy należy skonsultować ze specjalistą.

W przypadku zaburzeń przewlekłych, konieczna jest ciągłość terapii i kontrola psychiatryczna/psychologiczna.

Zarówno przy epizodycznych, jak i przewlekłych zaburzeniach stosuje się psychoterapię, a jeśli jest taka konieczność – farmakoterapię dostosowaną do stanu kobiety (szczególna uwaga na dopasowanie bezpiecznych środków farmaceutycznych na okres ciąży).

Zaburzenia seksualne to stany związane ze zdrowiem seksualnym.

Wg klasyfikacji DSM-V (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) zaburzenia seksualne dzielą się na:

• dysfunkcje seksualne (zaburzenia pożądania seksualnego o charakterze hipoaktywnym, zaburzenie podniecenia seksualnego, orgazmu, wytrysku)
• zaburzenia bólu seksualnego
• niekompatybilność płci
• zmiany w anatomii żeńskich/ męskich narządów płciowych

Leczeniem zaburzeń seksualnych zajmują się seksuolodzy, psycholodzy oraz psychiatrzy. Rodzaj leczenia jest zależny od rodzaju i przyczyn zaburzenia.

Fibromialgia (FM) oznacza dosłownie przewlekły ból mięśni. To stosunkowo młoda – pod względem diagnostyki – jednostka chorobowa, zaliczona w 1990r. do grupy schorzeń reumatycznych tkanki miękkiej o nieznanym pochodzeniu.

Jej objawy to uogólniony ból mięśni szkieletowych, tkliwość przyczepów ścięgien oraz inne zaburzenia czynnościowe. I choć choroba ta zaklasyfikowana została do schorzeń reumatycznych, wiele badań wskazuje na jej znacznie szerszy i bardziej złożony charakter, obejmujący także aspekty neurologiczne czy psychiatryczne.

Nadwrażliwości na ból towarzyszą bowiem bardzo często: stałe zmęczenie, zaburzenia snu, obniżona aktywność, lęki i zmiany nastroju typu depresyjnego. Dlatego leczenie ma charakter interdyscyplinarny i wymaga holistycznego podejścia do pacjenta.

Ból psychogenny to ból, którego podłożem nie jest choroba ciała. To ból będący odbiciem stanu psychicznego. Pojawia się szczególnie wtedy, gdy dana osoba odczuwa cierpienie, stres, przygnębienie, lęk.

Warto zaznaczyć, że odczuwany ból jest jak najbardziej realny i mocno odczuwalny. Jeśli pojawia się jednorazowo i jest stosunkowo słaby, nie wymaga interwencji. Jeżeli natomiast „włącza się” regularnie lub trwa przewlekle, wymaga leczenia, przede wszystkim skupiającego się na psychoterapii, która pomoże odkryć prawdziwe źródło cierpienia oraz wypracować skuteczną metodę radzenia sobie z trudnościami.

APA (American Psychiatric Association) definiuje uzależnienie jako chorobę mózgu, polegającą na kompulsywnym używaniu jakiejś substancji, pomimo wiedzy o jej negatywnych konsekwencjach. Oprócz uzależnienia substancjami chemicznymi, wyróżniamy także uzależnienia behawioralne. W obydwu rodzajach chodzi o osiągnięcie stanu euforii i poczucia przyjemności.

W przypadku uzależnienia chemicznego, najczęstszą jego formą jest alkoholizm, uzależnienie od narkotyków i innych substancji psychoaktywnych.

Do uzależnień behawioralnych możemy zaliczyć uzależnienie od hazardu, gier komputerowych, mediów społecznościowych, zakupów, jedzenia, pracy, masturbacji, ryzykownych zachowań etc.

Bez względu na rodzaj uzależnienia, w każdej formie działa ono destrukcyjnie zarówno na osobę uzależnioną, jak i na bliskie jej otoczenie, dlatego tak ważne jest podjęcie odpowiedniej terapii.

Wypalenie zawodowe to określenie dla stanu, w którym wykonywana do tej pory z uczuciem zadowolenia praca przestaje sprawiać przyjemność, męczy oraz powoduje negatywne odczucia fizyczne i psychiczne.

Zwykle przyczyną wypalenia zawodowego jest przewlekły stres, skutkujący wyczerpaniem psychicznym i fizycznym. Nadmiar obowiązków, zła dieta, brak odpoczynku, siedzący tryb życia powodują u danej osoby silny stres i ciągłe napięcie. Kiedy nasz układ nerwowy jest przeciążony, organizm zaczyna się bronić w postaci objawów somatycznych, jak bóle głowy, bóle brzucha, mdłości etc. Dodatkowo pojawiają się problemy ze snem, spadek odporności, chroniczne zmęczenie, kryzys emocjonalny, rozdrażnienie, irytacja.

Taki stan ciała i ducha nie pozwala pracować i funkcjonować normalnie, dlatego warto skorzystać w pomocy psychologa/psychoterapeuty/psychiatry.

W leczeniu wypalenia zawodowego pomocna jest psychoterapia, wspierana przez naukę technik relaksacyjnych i łagodzących skutki stresu.